انسان، راه و راهنماشناسی
انسان، راه و راهنماشناسی
چیکده :
انسان به مثابه برترین مخلوق همواره مورد مطالعه مکاتب فکری بوده‌است. شناخت انسان، راه سعادت او و راهنمایانی که مسیر سعادت را نشان دهند، از اهمیت بالایی برخورداراست. اینکه انسان وابسته و مخلوق است یا مستقل، دوبُعدی است یا تک‌بُعدی، مختار است یا تحت تاثیر جبر وراثتی، اجتماعی و تاریخی است، راه سعادت باید مبتنی بر عقل و تجربه باشد یا نیازمند راهی فراعادی هستیم، آیا قرآن معجزه جاویدی است که قابل اطمینان است یا احتمال تحریف دارد؟ آیا عصمت در راهنمایان ضروری است؟ آیا خاتمیت و جامعیت اسلام قابل دفاع است؟ سوالاتی از این قبیل در این پژوهش که به همت جمعی از محققان عرصه کلام نوشته‌شده، مورد بررسی قرار می‌گیرد
توضیح :
در معرفی کتاب آمده است: «نویسنده در ابتدا به شرح ساحتهای وجودی انسان پرداخته و به تحلیل پدیده وحی میپردازد. شناخت پیامبر و بررسی عصمت و خاتميت از ديگر موضوعات کتاب است.
این کتاب در قالب ده درس تنظیم شده است و موضوعات انسان‌شناسی، وحی‌شناسی، پیامبرشناسی، قرآن‌شناسی، خاتمیت، امامت و مهدویت و آسیب‌شناسی مسأله انتظار، تبیین و بررسی شده و در پایان هر درس خلاصه آن ذکر شده و منابعی برای مطالعه بیشتر معرفی شده است. هدف نویسندگان، تدوین کتاب درسی در حوزه مبانی اندیشه اسلامی بوده است»
فهرست :
فهرست مطالب
مقدمۀ معاونت پژوهش ....................................................................................17
مقدمۀ مؤلفان ................................................................................................21
درس اول: چیستی انسان (1)
چیستی انسان ................................................................................................27
ساحت های دوگانه .........................................................................................28
ادلۀ عقلی دوساحتی بودن انسان ........................................................................29
1. برهان (منِ ثابت) .............................................................................29
2. برهان انطباق کبیر بر صغیر ...............................................................30
شواهد تجربی وجود روح ................................................................................31
شواهد قرآنی روح .........................................................................................33
تجرد روح ...................................................................................................34
برهان انقسام ناپذیری .....................................................................................35
اصالت روح ................................................................................................36
جاودانگی روح و مسئله معاد ............................................................................38
ادلۀ عقلی معاد .............................................................................................40
1. برهان حکمت ..................................................................................40
2. برهان عدالت ..................................................................................41
خلاصۀ درس ..............................................................................................43
پرسش ها ....................................................................................................43
پژوهش ......................................................................................................44
منابعی برای مطالعۀ بیشتر ...............................................................................44
درس دوم: چیستی انسان (2)
سرشت مشترک انسانی ...................................................................................48
امور فطری انسان .........................................................................................49
انواع امور فطری انسان ..................................................................................50
1. کمال طلبی .....................................................................................50
2. حقیقت جویی ...................................................................................51
3. زیبایی خواهی .................................................................................52
4. توحید ............................................................................................52
جایگاه انسان در آفرینش .................................................................................55
1. خلافت الهی ....................................................................................55
2. کرامت انسان ..................................................................................56
نگاه اومانیستی به انسان ..................................................................................61
تعریف اومانیسم ............................................................................................61
زمینه های شکل گیری اومانیسم ........................................................................62
1. سست بودن نظام عقیدتی کلیسا و رفتارهای غلط ارباب کلیسا ......................62
2. مانع بودن دین در برابر خواست های منفعت طلبان ...................................63
پیامدهای اومانیسم ..........................................................................................63
1. مادی انگاری جهان ...........................................................................64
2. فردگرایی .......................................................................................65
3. لیبرالیسم (آزادی مطلق) .....................................................................65
4. تساهل و تسامح ................................................................................66
5. پلورالیسم ........................................................................................67
6. سکولاریسم .....................................................................................67
خلاصه درس ..................................................................................................69
پرسش ها ........................................................................................................70
منابعی برای مطالعۀ بیشتر ...................................................................................70
درس سوم: فلسفۀ آفرینش
انگیزه های پرسش از فلسفۀ آفرینش ......................................................................74
1. روح تأمل، تفکر و پرسشگری انسان ..........................................................74
2. ناپایداری امور زندگی ..............................................................................75
3. معمای مرگ .........................................................................................75
4. شکست در هدف گیری ها .........................................................................75
5. شرایط زیستی و اجتماعی .........................................................................76
معنای هدف ........................................................................................................76
هدف ارزشمند و غیرارزشمند ..................................................................................77
معنای هدف دار بودن انسان و خداوند .........................................................................77
فلسفۀ آفرینش جهان ............................................................................................81
فلسفۀ آفرینش انسان .............................................................................................83
قرآن و اهداف آفرینش انسان .....................................................................................84
کمای نهایی و معناداری زندگی ..................................................................................87
جمع بندی مباحث انسان شناسی ...................................................................................90
خلاصۀ درس .........................................................................................................92
پرسش ها ................................................................................................................93
پژوهش ..................................................................................................................93
منابعی برای مطالعه بیشتر ..........................................................................................93
درس چهارم: وحی شناسی
دلیل نیازمندی به دین وحیانی ..........................................................................................99
دیدگاه های گوناگون دربارۀ حقیقت وحی .............................................................................103
1. نظریۀ برگزیده .............................................................................................104
2. شیوۀ مصلحان برای هدایت جامعه ......................................................................107
3. تجلی شخصیت باطنی .....................................................................................108
4. تجربۀ دینی ..................................................................................................109
انگیزه های مطرح در ارائۀ نظریۀ (تجربۀ دینی) ...............................................................111
1. نفی ابتنای دین بر شناخت عقلانی ........................................................................112
2. توجیه حقانیت ادیان ..........................................................................................112
رویکرد تجربی به وحی در اسلام .......................................................................................113
نقد و بررسی نظریۀ تجربۀ دینی .......................................................................................115
1. نقد عقلی ..........................................................................................................115
2. نقد قرآنی .........................................................................................................118
خلاصۀ درس ....................................................................................................................119
پرسش ها ........................................................................................................................120
پژوهش ............................................................................................................................120
منابعی برای مطالعۀ بیشتر ....................................................................................................121
درس پنجم: پیامبر شناسی
راه شناسایی پیامبران ...............................................................................................................126
1. معجزه ...................................................................................................................126
2. بشارت پیامبران پیشین ...............................................................................................129
عصمت انبیاء .........................................................................................................................129
1. دریافت وحی ............................................................................................................130
2. ابلاغ وحی ...............................................................................................................130
3. تبیین وحی ................................................................................................................131
4. اندیشه و کردار .........................................................................................................131
نکاتی دربارۀ عصمت ...............................................................................................................133
1. رابطۀ عصمت و اختیار ...............................................................................................133
2. عصمت سرشت انسانی ...............................................................................................136
3. قرآن و نافرمانی پیامبران .............................................................................................139
4. عصمت و استغفار ......................................................................................................143
خلاصه درس ............................................................................................................................146
پرسش ها .................................................................................................................................146
منابعی برای مطالعۀ بیشتر ..........................................................................................................147
درس ششم: قرآن شناسی
دلیل آسمانی بودن قرآن ............................................................................................................151
1. تحدی قرآن و گسترش ندای آن ..................................................................................152
2. تلاش مخالفان برای هماوردی با قرآن ..........................................................................152
3. ناکامی همانندآوران ................................................................................................153
ابعاد و وجوه اعجاز قرآن ........................................................................................................153
1. وجه ظاهری ..........................................................................................................154
2. وجه محتوایی ..........................................................................................................157
انگارۀ تحریف قرآن ................................................................................................................160
مفعوم شناسی تحریف ...............................................................................................................161
1. ادلۀ عقلی ..........................................................................................162
2. ادلۀ قرآنی .........................................................................................163
3. ادلۀ روایی ........................................................................................165
نقد ادلۀ مدعیان تحریف قرآن ....................................................................................................166
1. مشابهت امت اسلام با امت های پیشین ..........................................................................167
2. وجود بیانگر تحریف قرآن کریم ..................................................................................168
3. روایات بیانگر تحریف قرآن کریم .................................................................................169
4. پرسش ها .............................................................................................................171
5. پژوهش ................................................................................................................172
6. منابعی برای مطالعۀ بیشتر ........................................................................................173
درس هفتم: قرآن و فرهنگ عصر نزول
تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ عصر نزول ....................................................................................178
دیدگاه اول: وحیانی بودن الفاظ ................................................................................................180
دیدگاه دوم: بشری بودن الفاظ ..................................................................................................187
خلاصه درس ......................................................................................................................202
پرسش ها ..........................................................................................................................203
منابعی برای مطالعۀ بیشتر ......................................................................................................203
درس هشتم: خاتمیت و جامعیت
خاتمیت ...............................................................................................................................208
معنای ختم نبوت ....................................................................................................................208
ادلۀ ختم نبوت ........................................................................................................208
فلسفۀ ختم نبوت ....................................................................................................211
جامعیت دین خاتم ..................................................................................................................222
معنای جامعیت .....................................................................................................................222
اثبات جامعیت .........................................................................................................223
جامعیت دین خاتم از دیدگاه قرآن و روایات ...................................................................................226
جامعیت دین و سکولاریسم ........................................................................................................226
جاودانگی دین خاتم ..................................................................................................................231
جهان شمولی دین خاتم ...............................................................................................................234
خلاصه درس ...........................................................................................................................236
پرسش ها ...............................................................................................................................237
منابعی برای مطالعۀ بیشتر ..........................................................................................................237
درس نهم: امامت
معنای امامت .............................................................................................................................242
ضرورت وجود امام ...................................................................................................................246
شئون امامت ..............................................................................................................................246
1. مرجعیت دینی ...............................................................................................................246
2. زعامت سیاسی و اجتماعی ...............................................................................................248
3. ولایت معنوی ................................................................................................................250
وظایف امام ...............................................................................................................................251
1. وظایف پیامبر خاتم .......................................................................................................252
2. استمرار وظایف پیامبر ...................................................................................................252
شرایط و ویژگی های امام ...............................................................................................................254
1. عصمت .......................................................................................................................255
2. علم خدادادی ..................................................................................................................260
3. نصب الهی ....................................................................................................................262
ادلۀ ضرورت نصب امام .................................................................................................................264
1. مالکیت مطلق خدا .........................................................................................................264
2. عصمت امام .................................................................................................................265
خلاصه درس .............................................................................................................................267
پرسش ها ...................................................................................................................................268
منابعی برای مطالعۀ بیشتر ............................................................................................................268
درس دهم: مهدویت
ضرورت وجود منجی و موعود نهایی ............................................................................................273
موعود در ادیان .........................................................................................................................276
موعود در آینۀ ثقلین ...................................................................................................................277
1. مهدی در قرآن ............................................................................................................277
2. مهدی در روایات ..........................................................................................................279
راز غیبت ...................................................................................................................................280
1. حکمت الهی .................................................................................................................280
2. حفظ جان امام زمان ......................................................................................................281
3. امتحان الهی .................................................................................................................284
4. فراهم آمدن زمینۀ پذیرش حق در جهان ..............................................................................284
ویژگی های عصر ظهور .............................................................................................................286
انتظار فرج .................................................................................................................................287
آسیب شناسی مسئلۀ انتظار ............................................................................................................289
1. قومی و نژادی دیدن مهدی ...........................................................................................290
2. تعیین وقت برای زمان ظهور .........................................................................................291
3. تفسیر نادرست از روایات مربوط به نشانه های ظهور ..........................................................293
4. ادعای دیدار با امام زمان ................................................................................................295
5. آسیب های دیگر ..........................................................................................................297
6. خلاصه درس ..............................................................................................................301
7. پرسش ها ......................................................................................................................302
8. منابعی برای مطالعۀ بیشتر ................................................................................................302
پیوست ها
پیوست درس چهارم
زمینه های پیدایش نظریۀ تجربۀ دینی در غرب .........................................................................307
1. ضعف نظام های فلسفی غرب در توجیه عقلانی آموزه های دینی ......................................307
2. گسترش درخور توجه علوم تجربی و تعارض علم با دین .................................................308
3. انسان محوری به جای خدامحوری ...............................................................................309
4. تحلیل طبیعت گرایانۀ پدیده های به ظاهر ماورایی ...........................................................309
5. نقد آموزه های دینی کتاب مقدس و کلیسا .......................................................................309
6. مواجهه با دیگر ادیان و نفی انحصار گرایی دینی مسیحیت ...............................................310
پیوست درس پنجم
پیامدهای اعتماد به عصمت .......................................................................................................311
پیوست درس هشتم
جامعیت دین خاتم از دیدگاه قرآن و روایات ....................................................................................315
پیوست درس نهم
1. علم غیب در میدان عمل ...............................................................................................321
2. ادلۀ نصب امام علی .....................................................................................................324
الف) آیات قرآن ..........................................................................................................324
ب) روایات ..................................................................................................................326
ج) احتجاج های امام علی برای اثبات امامت خود .................................................................328
د) احتجاج های پیشوایان دین و صحابه برای اثبات امامت امام علی ...........................................329
پیوست درس دهم
پاسخ به برخی پرسش ها و شبهات در باب مهدویت ............................................................................331
1. شبهۀ تولد .....................................................................................................................331
2. شبهۀ طول عمر .............................................................................................................332
3. پرسش از ازدواج ..........................................................................................................333
4. پرسش از محل زندگی ...................................................................................................335
5. شبهۀ آیین جدید ............................................................................................................337
6. چگونگی بهره مندی از امام غایب .....................................................................................338
7. تعیین وقت برای ظهور در روایات ..................................................................................341
پیوست: آشنایی با وهابیت
اهل حدیث: پیش گامان نص گرایی ..........................................................................................347
حنابله و بی اعتنایی به عقل ....................................................................................................349
احمد بن حنبل و صفات خبریّه ................................................................................................350
رواج روز افزون خرد ستیزی میان حنابله .................................................................................351
ابن تیمیه، احیاگر نص گرایی افراطی .......................................................................................353
نص گرایی در چهره ای مبدل .................................................................................................354
دفاع از جسمانی بودن خداوند ................................................................................................356
شرک دانستن توسل به انبیا و اولیا ........................................................................................358
خرده گیری بر احادیث مربوط به فضایل امام علی ...................................................................371
بازتاب اندیشه های ابن تیمیه ................................................................................................371
وهابیت، مروج اندیشه های ابن تیمیه ......................................................................................372
فهرست منابع.....................................................................................................................375
